Strafrecht in de Multiculturele Samenleving

Eternity · Berichten: 35

Strafrecht in de multiculturele samenleving

Steeds meer mensen van verschillende culturele afkomsten komen Nederland binnen en vestigen zich hier waardoor zij onderdeel gaan uitmaken van de in Nederland bekende multiculturele samenleving.

De laatste tijd komen er vanuit het strafrecht om erachter te komen in welke mate en op welke manier het strafrecht dient om te gaan met deze verschillende culturen en de denkbeelden die in die culturen verweven zitten.

In dit artikel zal ik een aantal voorbeelden geven uit de praktijk waaruit blijkt op welke wijze het strafrecht zoals wij dat in Nederland kennen in botsing kan komen met inwoners afkomstig uit andere landen en met andere culturele achtergronden. Vervolgens zal ik een aantal ideeën geven die reeds geuit zijn over de wijze waarop het strafrecht hiermee dient om te gaan. Uiteindelijk zal ik proberen mijn eigen mening over dit vraagstuk te beantwoorden.

Op 26 mei 1992 buigt de HR zich over de volgende casus (HR 26/05/1992, NJ 1992, 568). Samira, een Islamitisch meisje van rond de 11, 12 jaar verzuimt op haar school de zwemlessen. Haar vader verklaart geen zwempak voor haar te willen kopen en verbiedt haar te gaan zwemmen, omdat Sutra 24 vers 31 van de Koran het gemengde sporten verbiedt nadat de leeftijd van 7 jaren bereikt is. De HR gaat aan de argumenten van de vader voorbij en een veroordeling volgt. De conclusie door
A-G Mr. Fokkens betoogt dat de vader op geen enkele manier getracht heeft over dit punt met de school in discussie te gaan en daardoor zijn taken verzuimde. Indien de ouders van een kind morele bezwaren hebben tegen de manier van lesgeven op een bepaalde onderwijsinstelling dienen zij hun kind naar een andere school te sturen die beter aansluit bij hun denkbeelden, aldus Mr. Fokkens.

Later in datzelfde jaar, op 25 augustus 1992, buigt de rechtbank Amsterdam zich over een zaak wegens mishandeling en aanzetten tot zelfmoord. Ik zal de casus in het kort schetsen. Een Hindoestaanse vrouw wordt sinds haar huwelijk in 1984 regelmatig geestelijk en lichamelijk mishandeld door haar man. In april 1988 ontstond een ruzie waarna de vrouw azijnzuur dronk en twee dagen later aan de gevolgen overleed. In eerste instantie weigert het O.M. de man te vervolgen. Na een klachtenprocedure door de nabestaanden bij het Gerechtshof Amsterdam beveelt het Hof het Openbaar Ministerie de man de vervolgen wegens het opzettelijk aanzetten tot zelfmoord en/of mishandeling van zijn vrouw, de dood tot gevolg hebbende en/of meervoudige mishandeling. Het O.M. start vervolgens alsnog de vervolging. Enkele relevante feiten zijn o.a. dat het in de Hindoestaanse cultuur als heel gewoon wordt gezien dat de man de vrouw slaat en dat het in de Hindoestaanse cultuur vaker voorkomt dat vrouwen, omdat zij geen uitweg meer zien, azijnzuur tot zich nemen om op die wijze hun leven te beëindigen. De rechtbank spreekt de verdachte op de eerste twee aanklachten vrij nu er geen direct verband is te leggen tussen de mishandelingen enerzijds en de zelfmoord anderzijds, nu de vrouw ook alternatieve mogelijkheden had. Zij veroordeelt de verdachte wegens meervoudige mishandeling tot een gevangenisstraf van 8 maanden en acht de verdachte ondanks zijn afkomst volledig strafbaar.

Naar mijn mening zijn er een aantal wetsartikelen die van belang zijn zodra de culturele afkomst van een verdachte parten speelt in hetgeen hem of haar tenlaste wordt gelegd. Ik zal ze hieronder kort omschrijven.

In de zaak om het Islamitische meisje en de schending van de Leerplicht werd een beroep gedaan op art. 9 EVRM, zijnde de vrijheid van Godsdienst. Het artikel tolereert echter inbreuken op dit recht voorzover zij nodig zijn voor bijvoorbeeld de openbare orde, de nationale veiligheid en stelt dat een inbreuk een wettelijke grondslag moet hebben.

Artikel 6 van de Nederlandse Grondwet omhelst een bijna identieke bepaling.

Artikel 1 van de Nederlandse Grondwet omvat het gelijkheidsbeginsel, hetgeen inhoudt dat een ieder binnen de Nederlandse grenzen identiek zal worden behandeld en er geen discriminatie is toegestaan op basis van onder andere geloof, geslacht, of levensovertuiging.

Tenslotte bepaalt artikel 350 van het Wetboek van Strafvordering dat de rechter zich, indien het tenlaste gelegde bewezen is en een strafbaar feit oplevert, zich dient te buigen over de vraag hoe en voor hoeverre de verdachte zelf strafbaar is.

Ik zal beginnen met de redenen te geven die aangevoerd worden om de stelling te verdedigen dat het toegelaten is godsdienstige of culturele achtergronden toe te laten in de rechtszaal en waarom het gewenst is dat de rechter hier rekening mee houdt bij het bepalen van een strafmaat.

De hoofdzakelijke reden zoals die mij bekend is, is geen puur juridische reden maar meer één afkomstig uit de criminologie, de rechtspsychologie en rechtssociologie. Zij richt zich op het eerder genoemde artikel 350 Strafvordering.

De strafbaarheid van de verdachte heeft betrekking op de zogeheten “Strafuitsluitingsgronden”. Als voorbeeld hiervoor kent men bijv. het noodweer-exces, waarbij men de grenzen voor wat redelijkerwijs noodzakelijk is voor noodweer overschrijdt omdat men in een zodanig psychische toestand verkeerde dat men niet anders kon. Ook indien het feit op zich dus een strafbaar feit oplevert, kan op deze wijze ontslag van alle rechtsvervolging volgen omdat het feit de verdachte niet kwalijk genomen kan worden.

Als dit fenomeen doorgetrokken wordt naar het vraagstuk van de culturele invloeden in combinatie met het strafrecht zou de vraag gesteld kunnen worden in hoeverre een verdachte die alleen maar handelt op een wijze zoals hem of haar in zijn of haar opvoeding bijgebracht is verantwoordelijk is voor de uitkomst hiervan indien deze wijze van handelen in strijd is met wettelijke bepalingen. Is het misschien niet wenselijk dat deze groep als minder strafbaar beschouwd wordt en een lagere straf krijgt opgelegd ?

Een tweede reden die gegeven wordt is dat aangezien zowel de Grondwet als het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens een ieder nu eenmaal de vrijheid van Godsdienst geven en de rechter dient hier dan rekening mee te houden bij de vonnissen die hij wijst in de rechtszaal.

Redenen waarom het niet wenselijk zou zijn om rekening te houden met dingen als afkomst zijn er ook. De eerste die ik zal noemen heeft betrekking op het eerder genoemde art. 1 GW, het gelijkheidsbeginsel. Indien een man van Hindoestaanse afkomst een lagere straf krijgt voor de mishandeling van zijn vrouw dan een man van Nederlandse afkomst die hetzelfde feit pleegt zou die mogelijk een directe schending kunnen opleveren van het eerste artikel van onze Grondwet.

Een tweede reden zou kunnen zijn dat indien er lagere straffen worden toegepast voor deze groeperingen het afschrikkende aspect van ons Strafrecht, hetgeen potentiële daders moet weerhouden van hun daden, aan invloed in moet boeten.

Ik zal elk van deze vier motieven hieronder bespreken en mijn eigen mening erover kenbaar maken, alsmede een aantal van mijn eigen meningen met u delen.

Het vooral sociologische aspect van het vraagstuk in hoeverre een dader verantwoordelijk is voor een wijze van handelen die hem met de paplepel ingegoten is treft in mijn ogen slechts gedeeltelijk doel en is in zeer grote mate afhankelijk van de persoon van de dader en zijn/haar geschiedenis. Ik zal hier verderop iets dieper op in gaan.

De artikelen van het EVRM en onze Grondwet die de vrijheid van godsdienst respecteren kunnen ook om mijn steun rekenen, maar niet in deze discussie. De artikelen zelf geven al aan dat de inbreuken toelaatbaar zijn indien zij wettelijk zijn vastgelegd en een maatschappelijk doel dienen. In het geval van het zwemmende meisje bijvoorbeeld stelt de Wet op de Leerplicht heel duidelijk wat er van een scholier en zijn/haar ouders verwacht wordt. Ik deel de mening van de A-G dat, indien het leerplan de ouders niet aanstaat, zij maar een andere school dienen te zoeken of de discussie moeten openen met de leiding van het opleidingsinstituut.

De mening dat rechtspluralisme een directe schending is van de Nederlandse Grondwet is een moeilijk te beoordelen mening. Op het eerste oog treft het doel, maar een tegenwerping kan zijn dat het in zo’n geval nu eenmaal niet om gelijke gevallen gaat, juist omdat er verschil zit in de culturele afkomst. Indien men van mening is dat de verschillende behandeling juist afkomstig is door het verschil in godsdienst of levensovertuiging, dan raakt deze mening het vraagstuk in het hart van de discussie. Indien men er echter van uit gaat dat de verschillende behandeling een gevolg is van verschillende leefomstandigheden, dan is het naar mijn mening juist weer iets minder van toepassing. Hoofdzakelijk ben ik echter geneigd met deze mening mee te gaan. Artikel 1 van de Grondwet schrijft voor dat 2 mensen, schuldig aan identieke feiten, op dezelfde manier behandeld dienen te worden, ongeacht godsdienst of levensovertuiging. Daar in mijn ogen de levensomstandigheden ook voor een groot deel weer herleid kunnen worden naar de godsdienst en levensovertuiging, ben ik inderdaad van mening dat art. 1 van de GW hier mogelijk geschonden wordt indien culturele aspecten worden meegewogen in de rechtszaal.

De mening dat het afschrikwekkende aspect moet inboeten indien er bijna speciale regelingen worden getroffen voor bepaalde aspecten en groeperingen van onze samenleving lijkt bij niet voor weerwoord vatbaar. Dhr. Dittrich schreef ook reeds dat naar dit soort groeperingen een duidelijk signaal dient uit te gaat wat wij wel en niet in ons land tolereren .

Samenvattend is dus duidelijk zichtbaar dat ik over dit vraagstuk een enigszins verdeelde mening heb. Ja, ik ben vatbaar voor de omstandigheden van de dader in het vraagstuk van 350 Sv. Maar ja, ik ben ook van mening dat art. 1 van de Grondwet gerespecteerd dient te worden en vind ook dat er duidelijk signalen gegeven dienen te worden naar groeperingen binnen onze samenleving die structureel onze wetten overtreden.

Ik zal daarom zoals reeds aangekondigd iets verder ingaan op mijn ideeën over de wijze waarop art. 350 Sv. invloed heeft op deze discussie.

De denkwijze dat namelijk iedere verdachte met een andere culturele achtergrond in aanmerking komt voor een mogelijke strafverlichting op basis van dit artikel is een naïeve en ondoordachte. Ik zal dit proberen te verduidelijken aan de hand van twee voorbeelden.

Stelt u zich een man voor van rond de 25-30 jaar die emigreert naar Nederland en zich hier met zijn gezin vestigt. Deze man is van Hindoestaanse afkomst, net zoals in het hierboven besproken arrest van de Rb. Amsterdam en slaat zijn vrouw overeenkomstig met zijn geloof en culturele achtergrond. Naar mijn mening dient deze verdachte op geen enkele wijze aanspraak de kunnen maken op de “bescherming” van art. 350 Sv. en wel om de reden dat hij simpelweg op de hoogte dient te zijn van de Nederlandse wetgeving. Hij heeft er zelf voor gekozen zich in dit land te vestigen en dient dan ook de algemeen geldende regels te accepteren. Ik ben het op dit punt met de rechtbank dan ook volledig eens.

Uiteraard noem ik wel de invoering van de inburgeringscursus hetgeen gevallen zoals hierboven beschreven minder voorkomend zal (moeten) maken.

Het tweede voorbeeld is de zoon van de Hindoestaan. Hij is hier geboren en heeft deze wijze van conflictbeslechting praktisch met de paplepel ingegoten gekregen. Na een fikse ruzie met een geliefde deelt hij dan ook een paar klappen uit ter correctie, perfect zoals hem geleerd is. In dit geval dient in mijn ogen wel rekening gehouden te worden met de omstandigheden van de verdachte / dader.

Maar mijn voorliefde voor het gelijkheidsbeginsel verhindert mij dit door te voeren door de holle bewering dat de dader dan maar een lagere straf moet krijgen en dat daarmee de kous af is. Indien er inderdaad wordt besloten tot een lagere straf wegens persoonlijke omstandigheden en culturele invloed dient er naar mijn mening een mogelijke strafrechtelijke maatregel te worden opgelegd. Eén die mogelijk nog een plaats dient te krijgen binnen ons Wetboek van Strafrecht.

Alvorens hier verder op in te gaan zou ik ook het balletje op willen werpen voor de mogelijkheid om de ouders (in de meeste bekende gevallen de vader) mede aansprakelijk te stellen uit het leerstuk van functioneel daderschap. Is er niet onlangs een geval geweest van een allochtone leerling die een medewerker van een scholengemeenschap neerschoot waarbij ook de vader vervolgd werd ? Toegegeven, in die casus lag één en ander eenvoudiger, aangezien de vader ook het wapen aan zijn zoon gegeven had, maar ook de denkbeelden die de vader zijn zoon had meegegeven werden bekeken. Misschien dat hier een mogelijkheid ligt.

De strafrechtelijke maatregel die ik probeerde te omschrijving zou er bijvoorbeeld één kunnen zijn in de trend van de reeds bestaande regeling voor delinquenten die betrapt worden achter het stuur met een te hoog alcoholpercentage in hun bloed. Zij dienen een cursus te volgen om dit probleem aan te pakken en dienen hier zelf de kosten voor te dragen. In ruil hiervoor krijgen zij bijvoorbeeld een lagere of voorwaardelijke straf.

Het zou in mijn ogen geen kwaad kunnen een soort “heropvoedingscursus” te introduceren. Op deze wijze kan een dader er voor kiezen een cursus te volgen waarbij gepoogd wordt de fouten die kennelijk in zijn opvoeding zijn gemaakt te corrigeren en de dader het reilen en zeilen van onze Nederlandse regels in te prenten. In ruil hiervoor zal de rechter rekening houden met de culturele achtergronden en de dader een lagere of voorwaardelijke straf opleggen.

Deze oplossing bevredigt zowel mijn roep naar het rekening houden met de achtergronden van de verdachte bij de vragen van art. 350 Sv. als mijn binding aan het eerste artikel van de Grondwet en mijn vermoeden dat een “holle” strafverlaging ten koste zou gaan van de afschrikfunctie van het strafrecht.

Dan is er nog een subcategorie van problemen die ik ook in dit artikel zou willen bespreken en die iets specifieker is dan de algemene vraagstelling die ik hierboven heb besproken.

Een groot probleem in onze samenleving zijn de grote groepen jeugdige allochtone inwoners, veelal van Marokkaanse afkomst, die zich structureel bezig houden met crimineel gedrag en een zeer hoog recidive percentage kennen. Wat zouden we kunnen doen aan deze tak van toepassing van het Strafrecht in onze multiculturele samenleving ?

Dhr. P.A.M. Mevis schreef onlangs een commentaar op de maatregel tegen recidivisten waarbij de rechter in geval van recidivisme automatisch een extra straf voor de duur van 2 jaar op zou kunnen leggen . Ik hoorde onlangs iemand melden dat het misschien geen idee was ook zo’n maatregel te bepalen voor de allochtone delinquenten. Ik had er niet veel bedenktijd nodig om te bepalen dat dat pas een mooi voorbeeld zou zijn van een schending van ons artikel 1 Gw.

In mijn ogen is een dergelijk specifieke maatregel ook compleet overbodig. Indien de PSD maatregel (Plaatsing Stelselmatige Daders) erdoor komt zal hij ongetwijfeld vooral onder deze bevolkingsgroep hard toeslaan en indien dit niet het geval is kan volgens mij eenvoudig volstaan worden door daders behalve een onvoorwaardelijke straf tevens een fikse voorwaardelijke straf op te leggen, die dan simpelweg alsnog geëxecuteerd kan worden indien de dader het nodig acht zijn fout opnieuw te maken.

Mijn algemene mening laat zich nu dan ook eenvoudig afleiden. Met het risico voor “zeer rechts” te worden uitgemaakt (hetgeen ik overigens niet ben) is mijn mening dat wij ons hier in Nederland bevinden, zowel autochtoon als allochtoon. Art. 2 Sr. bepaalt dat het Nederlandse Strafrecht van toepassing is op een ieder die in dit land een strafbaar feit begaat. Zelfs de Grondwet vindt dat er geen onderscheid dient te worden gemaakt naar godsdienst. Het kan natuurlijk zijn dat bepaalde groepen mensen zich nu eenmaal niet kunnen vinden in de Nederlandse wetten omdat deze niet verenigbaar zijn met hun geloof en overtuiging. Voor deze mensen is het misschien ook beter dat ze hun spullen pakken en naar een land vertrekken dat wel aan hun eisen voldoet.

Ik geloof dat ze in Amerika een systeem hanteren van “Three strikes, you’re out” waarbij een allochtoon nadat hij/zij voor de derde maal met justitie in aanraking is gekomen uitgezet wordt en terug naar zijn/haar moederland wordt gestuurd.

Ik kan niet zeggen dat ik compleet ongecharmeerd ben van deze methode. Misschien is dat uiteindelijk wel het beste, maar dan wel alleen voor de meeste starre onderdelen van bepaalde groepen van de samenleving. Als zij zich koste wat kost weigeren aan te passen aan onze regels, onze waarden en normen, laat hen dan terugkeren naar een omgeving waarin deze acties wel toelaatbaar zijn. Voor hen die voor verbetering vatbaar zijn, zijn er de mogelijkheden zoals ik die reeds hierboven heb beschreven.

De discussie over in hoeverre het strafrecht rekening moet houden met de veelvoud aan culturen is er één die al een tijdlang woedt en waarover het laatste woord nog lang niet is gesproken. Het is er tevens één die ik met grote belangstelling zal volgen.

Tenslotte is het er één waaraan ik op deze wijze hoop, op een nuttige wijze, te hebben bijgedragen.